گردشگری دامغان در یک نگاه

گردشگری دامغان ما را با کهن‌ترین و باستانی‌ترین شهر ایران در دوران پارت و پایتخت اشکانیان آشنا می کند. این شهر جاذبه های تاریخی و گردشگری متعدد و آثار باستانی فراوانی از جمله تاریخانه دارد. دامغان از شهرهای بسیار کهن و قدیمی است و نام قدیم آن ده مغان و صد دروازه بوده‌است. مردم دامغان به زبان فارسی و لهجه دامغانی تکلم می‌کنند.

 

گردشگری دامغان در یک نگاه

گردشگری دامغان ما را با کهن‌ترین و باستانی‌ترین شهر ایران در دوران پارت و پایتخت اشکانیان آشنا می کند. این شهر جاذبه های تاریخی و گردشگری متعدد و آثار باستانی فراوانی از جمله تاریخانه دارد. دامغان از شهرهای بسیار کهن و قدیمی است و نام قدیم آن ده مغان و صد دروازه بوده‌است. مردم دامغان به زبان فارسی و لهجه دامغانی تکلم می‌کنند. بدلیل کشت پسته در دامغان که خاک مناسبی برای آن دارد، دامغان را می توان رفسنجان سمنان نامید.

 

 

وجه تسمیه نام دامغان

نام دامغان از «ده» و «موغان» است. «ده» به معنای روستا است و «مغان» به معنای مگی است. در ایران باستان و دوره پادشاهانی چون کوروش بزرگ و داریوش بزرگ، این نام توسط زرتشتیان برای این شهر انتخاب شد.

 

تاریخچه دامغان

دانستن تاریخچه یک مکان یکی از اصول اولیه گردشگری است که گردشگری دامغان هم از این قاعده مستثنی نیست. دامغان در دوره ای نام صد دروازه (به یونانی: هکاتوم پیلس hecatom pylose) داشته و پایتخت دولت امپراطوری اشکانیان محسوب می شد. « قدیمی ترین مسجد ایران » به نام «مسجد تاریخانه» در این شهر قرار دارد. نام کهن دامغان (گومش یا قومس) در کتیبه سارگون دوم آشوری پات نانه آمده‌است، یعنی شهری که ۹۹ نگهبان دروازه‌ها دارد. فاصله آن از دریای تی تی (دریای نیلوفر آبی، منظور دریای مازندران) هفت روز راه به‌شمار رفته‌است.

دور شهر دامغان کاملاً دیوار کشی شده بود و گفته می‌شود به قدری دیوارهای مستحکمی داشته که دو درشکه از کنار هم بر روی دیوار رد می‌شدند. بقایای آن دیوار هم اکنون نیز وجود باشته که به نام « دیوار بارو » مشهور است. این شهر دارای دو گونه شرایط آب‌وهوای بوده و از جنوب به دشت کویر و از شمال به دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز متصل است. به همین دلیل بیشتر گونه‌های میوه در این شهر می‌رویند.

 

دوران باستان

شهر دامغان در چهار صد سال پیش از میلاد مسیح، چنان عظمتی داشت که اشک سوم و تیرداد اشکانی در سال ۲۴۹ پیش از میلاد آن را پایتخت خود قرار داده بودند. این شهر تا قرن اول میلادی اهمیت خود را حفظ کرد و مرکز ایالت بزرگ قومس بود. برخی‌ها، طرح این شهر را به هوشنگ نسبت داده‌اند. این نظریه به واقعیت نزدیک‌تر است که مردم این منطقه در اطراف رودخانه چشمه‌علی که در دره کوه‌های شمالی جاری است، اسکان یافته و تمدنی را به وجود آوردند.

براساس برخی منابع، نزدیک به چهار صد سال پیش از میلاد مسیح، جمعی از مغان در مسیر همین رود اسکان یافتند و به همین علت، در ابتدا ‌این منطقه ده مغان نامیده شد. به مرور زمان به دمغان و سرانجام به دامغان تبدیل شد. دامغان مدتی پایتخت زمستانی شاهان اشکانی بود و تا کشته شدن یزدگرد، آخرین پادشاه ساسانی، موقعیت خود را حفظ کرد.

 

دوران اسلامی

دامغان در دوره‌های حکومت امویان،‌ عباسیان، طاهریان، سامانیان، سربداران و دیلمیان، از موقعیت قابل توجهی برای امرا و حکومت‌ها برخوردار بود.

منطقه دامغان در زمان سلجوقیان، از جمله پایگاه‌های مهم پیروان فرقه اسماعیلیه بود و در طول سال‌های ۴۸۳ تا ۶۵۴ هجری، تاریخ وقایعی مهم برای این فرقه در منطقه را رقم زده است. امروز آثاری که در قلعه‌های موجود، دیده شده است، بر این رویداد و حضور فعال پیروان اسماعیله درمنطقه صحه می گذارد. بین سال‌های ۷۰۰ تا ۹۰۰ هجری، منطقه دامغان  حضور حکمرانان مختلف را بخود دیده است و طبق روایت سیاحانی که در آن زمان از این شهر دیدن کردند، دامغان آخرین شهر عمده غرب ایران محسوب می‌شد.

این منطقه از نسل کشی تاتارها که در سال ۷۶۹ هجری به دستور تیمور لنگ صورت گرفت، در امان نماند و خیل بی‌شماری از مردم دامغان به جرم پناه دادن به تاتارها از دم تیغ گذشتند. این اتفاقات باعث گردید که باقی مانده اهالی دامغان هم که از کشتار چنگیز خان جان سالم به در برده بودند، از بین بروند. منطقه دامغان که در دوران صفویان، افشاریان و زندیان مورد توجه و شاهد رویدادهای سیاسی متعدد بود، در دوران قاجاریه نیز در این منطقه شاهد حضور شاهانی چون باباخان و فتحعلی خان بودند. فتحعلی شاه،‌ علاقه‌ای وافر به دامغان داشت. در جریان انقلاب مشروطیت، واقعه‌ای مهم که در دامغان روی داد. مخالفت مردم این منطقه با محمدعلی شاه و اعلام حمایت و هواداری از مشروطه خواهان و تشکیل انجمنی به نام شعبه انجمن آزادیخواهان آذربایجان بود.

این انجمن، به دعاوی و اختلافات مردم رسیدگی می‌کرد. انجمن، تا زمان به توپ بستن مجلس و قتل عده‌ای از آزادیخواهان شناخته شده همچون ملک المتکلمین و صوراسرافیل فعال بود و پس از آن منحل شد.

 

 

[tour_carousel title=”تورهای دامغان” title_underline=”on” description_words_limit=”20″ tour_category_ids_condition=”IN” tour_ids=”2552,3007″ slides_number=”3″ show_categories=”on” arrow_style=”light” order=”DESC” orderby=”date”]

 

جغرافیا

این شهرستان از شهرهای دامغان، امیریه و دیباج و کلاته رودبار تشکیل شده است. از شمال با خط الراس و کوههای البرز در استان مازندران، از جنوب به دشت کویرمرکزی ایران در استان اصفهان، از شرق شهرستان شاهرود و از سمت غرب با شهرستان سمنان و شهرستان مهدی شهر، همجوار است.

دامغان با وسعت ۱۲۱۱۰ کیلومتر مربع، ۱۱۷۰ متر از ارتفاع شهر از سطح دریا است.

 

موقعیت مکانی

این شهر مرکز شهرستان دامغان از استان سمنان می باشد.

 

اقلیم

آب و هوای شهر دامغان به علت وزش بادهای شدید شمالی و بارندگی‌های ناشی از بادهای نواحی گرگان و مازندران، زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل دارد. به همین دلیل در فصول گرم سال این شهر از خنکترین شهرهای ایران بشمار می‌رود.

 

 

محصولات کشاورزی

مهم‌ترین فرآورده کشاورزی این شهر پسته است که مرغوب‌ترین پسته در ایران و در جهان بشمار می‌رود. بدلیل کیفیت خوب پسته دامغان، این محصول به سراسر جهان صادر می‌شود.

 

آثار تاریخی و دیدنی

چشمه علی مهم‌ترین تفریحگاه این شهر است. تپه حصار نیز با داشتن قدمتی در حدود ۷۰۰۰ سال، یکی از آثار به جای مانده از روزگاران کهن است و کاوشهای باستانی که  تا کنون در آن صورت گرفته، نشان می‌دهد شهری است که در اثر زلزله بر سر مردمانش خراب شده‌است.

همچنین این کاوشها نشان می‌دهد که هفت هزار سال پیش در این منطقه فولاد تولید می‌شده‌است. پروفسور اسمیت در سال ۱۳۱۲ نخستین بار، در « تپه حصار » حفاری‌های باستان‌شناسی خود را انجام داد و به آثار ارزشمندی از تمدن این منطقه دست یافت.

 

 

جاذبه‌های گردشگری

جاذبه های گردشگری دامغان به دو گروه جاذبه های طبیعی و جاذبه های تاریخی تقسیم می شوند:

 

جاذبه های طبیعی

غار شیربند

غار شیربند یکی از زیباترین غارهای ایران است که در ۱۲ کیلومتری شمال شرقی شهر دامغان واقع شده است. برای دسترسی مناسب به این غار، بایستی ۱۰ کیلومتر جاده قدیم « آب بخشان » به « گردنه بشم » را طی نموده تا به مزرعه خوش آب و هوای « شیربند » برسید. سپس جاده‌ای که در قسمت شرقی مزرعه است به طرف روستای جزن ادامه داده و پس از طی ۵/۱ کیلومتر، جاده فرعی جدیدالاحداث سمت چپ خود را ۵۰۰ متر به طرف شمال می‌پیمایید. دهانه غار در کمرکش کوهی صخره‌ای که از بستر رودخانه ۵۰ متر ارتفاع دارد واقع شده است. ساختمان این غار بدلیل قرارگیری در یک رشته فلات آهکی، دارای سازندگی‌های فوق‌العاده زیبا می‌باشد. این غار در مسیر اصلی، ۳۵۰ متر به سوی شمال امتداد دارد اما شعبه‌های فرعی متعددی به صورت تنگه‌های کوچک و مسدود و غیر مسدود از جناح‌های چپ و راست قرار دارند. در این غار قندیل و ستون‌های زیبای آهکی به رنگ و اندازه‌های مختلف از سقف غار آویزان است. زمین شناسان قدمت سنگ و ستون‌های این کوه و غار را حدود ۱۳۶ تا ۱۹۰ میلیون سال قبل می دانند. در اثر رسوب کربنات کلسیم محلول در آب، اشکال بسیار سپید و زیبایی در دیواره‌های غار بوجود آمده است. این اشکال همانند گچ بری‌های کاخ‌ها و منازل بصورت گل کلمی و اجتماع بلورهای سوزنی شکل، مناظر جالب توجه و زیبایی را بوجود آورده است که از شاهکارهای طبیعت است.

 

چشمه علی

به نوشته مورخین، نام اصلی « چشمه علی » از نام سازنده آن که علی بولاغ است، برگرفته شده است. این بنا در شمال غربی دامغان و در مسیر راه دامغان ـ کیاسر ـ ساری و در فاصله ۳۲ کیلومتری از دامغان قرار گرفته است. در اطراف آن باغها و کوه‌های زیبا و سرسبزی وجود دارد که از آب چشمه علی آبیاری می‌شود. این چشمه از لحاظ تقسیمات جغرافیایی در حوزه دهستان رودبار قرار دارد و دارای دو دریاچه می‌باشد که اولی در شمال و دیگری در جنوب عمارت فتحعلی شاه قرار دارد. دریاچه شمالی بر تپه خاکی هموار با سنگ و شن متصل است که قسمت اعظم آب چشمه از این قسمت خارج می‌شود.

در قسمت جنوبی مجموعه چشمه علی ساختمانی قرار دارد که عمارت آغا محمد خان در قسمت جنوبی دریاچه چشمه علی توسط آغامحمد خان قاجار ساخته شده است. درسمت شمالی و در داخل دریاچه به فاصله قریب پانصد متر از « تپه‌های آبده »، ساختمانی است دو طبقه و دارای ایوان محصور در آب که توسط فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است. طبقه فوقانی و تحتانی از دو طرف باز است و هر کس در آن بنشیند دو طرف دریاچه را می‌تواند مشاهده نماید.

 

 

جنگل سیاه خانی

جنگل سیاه خانی در شمال شهرستان دامغان و در کنار جاده دامغان ـ دیباج ـ گلوگاه ـ بهشهر قرار گرفته است. جاده گلوگاه یکی از نزدیکترین راه‌های ارتباطی بین دامنه‌های جنوبی و شمالی البرز می‌باشد که بخشی از آن در محدوده شهرستان دامغان قرار گرفته است.

 

 

 

تنگه زندان

« تنگه زندان » از جمله جاذبه‌های کوهستانی شهرستان دامغان است که در طول سال، گردشگران فراوانی را به سوی دیدنی‌های بی‌شمار خود جذب می‌کند. این تنگه در ۱۷ کیلومتری شرق شهر دیباج واقع شده‌است و دسترسی به آن آسان است. جهت اصلی این تنگهٔ رؤیایی جنوبی و شمالی است و در دامنه‌های جنوبی کوه عظیم « کهکشان » واقع شده‌است. تنگه دیوارهای صخره‌ای و سنگی مرتفعی داشته و آب بسیار خنک و گوارایی در مسیر تنگه جریان دارد. وجود این آب و فراز و نشیب تنگه، زمینهٔ ایجاد آبشارک‌ها و آبشار زیبایی را فراهم آورده‌است که بر جذابیت‌های بی‌شمار تنگه افزوده‌است. در بهار و تابستان مسیر تنگه و بیرون آن همه‌جا مملو از علفزارهای سرسبز و گیاهان معطر و رنگارنگ کوهستانی است و بازدیدکننده بی‌تردید از دیدن آن‌همه تنوع و بوهای شامه‌نواز خیره و مسحور می‌شود.

 

منطقه «جهان نما»

منطقه حفاظت شده « جهان‌نما » از نام یک دهکده ییلاقی در دامنه آن اقتباس شده و در سال ۱۳۵۲ براساس مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست با وسعتی معادل ۳۰،۶۵۰ هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام گردید.

این منطقه در ارتفاعات نوار شمالی دامغان به سمت استان گلستان و در حد فاصل « دیباج (منطقه چهارده رودبار) » به سمت « سرخ گریوه » در مسیر « توسکا چشمه » در جاده دامغان – گلوگاه قرار گرفته است. پست‌ترین نقطه آن ۶۰۰ متر و بلندترین نقطه آن ۱،۰۶۸ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این منطقه که در فاصله حدود ۱۰۰ کیلومتر از دامغان قرار دارد، از قدیم الایام محل تفریح و گردش و یکی از شکارگاه‌های منطقه بوده است.

پوشش گیاهی منطقه به دلیل شرایط آب و هوایی مناسب، بسیار متنوع است، ولی متأسفانه در اثر دخل و تصرفات انسانی و چرای مفرط و بی‌رویه دام‌ها و احداث جاده‌ها و امثالهم دچار تغییرات و مشکلات شده است. به طور کلی جامعه غالب گیاهی منطقه عبارتند از: درختان پهن برگ همراه با علفزارها و بوته‌زار و گونه‌های ارس و درختچه‌های پهن برگ شامل راش، آزاد، زرشک، ممرز، سرخدار، کلاه میرحسن، بلندبازو، نمدار، گل‌گاوزبان، کچف، ارس و درمنه.

از زیستگاه‌های عمده حیات وحش منطقه، « ترکت » را می‌توان نام برد که بخشی از منطقه امن جهان‌نما را تشکیل می‌دهد و زیستگاه عمده مرال شوکا، پلنگ، خرس، خوک وحشی و گرگ است.

یکی دیگر از زیستگاه‌ها « چلستان » است که در محدوده آن مرال، خرس، گرگ، پلنگ و قوچ و میش و کل و بز یافت می‌شود. البته « گاو موزیکش » و زیستگاه‌های اطراف آن منطقه مناسبی برای مرال، شوکا، خرس، پلنگ و دیگر گونه‌های جنگل‌زی است که در جنوب آن قوچ و میش زیست می‌کند. زیستگاه‌های قلقله، آق‌رضا، چکل گدا، لندهکوه، تالو، خوش‌دستی، لندو و مغزی از زیستگاه‌های کل و بز و قوچ و میش است و در بعضی از قسمتهای آن مرال نیز زیست می‌کند.

زیستگاه‌های شربت، کولیجال، سوته و گرمه توهم محل زندگی خرس، شوکا، مرال و پلنگ است و در قسمتهای صخره‌ای آن کل و بز زیست می‌کنند. منطقه حفاظت شده «جهان‌نما» به علت کوهستانی بودن منطقه و پوشش بوته‌زاری و علفزاری در کنار درختزارهای تنک، گونه‌های بسیار باارزشی از پرندگان را در خود جای داده است که در بین آنها کبک دری، عقاب طلایی و هما نیز دیده می‌شود.

در « جهان‌نما » گونه‌های مختلفی از پرندگان مانند شکاری‌ها، لاشخورها، طرقه‌ها، جغدها، کبوترها، زنبورخورها، سسکها، سعوها، عقاب‌ها، کلاغ‌های زرد پره‌ها و غیره را می‌توان مشاهده کرد.

چشمه‌سارهای زیادی در داخل منطقه حفاظت شده و محیط‌های اطراف آن وجود دارد که سرچشمه بسیاری از رودخانه‌های بزرگ و کوچکی است که به عنوان ذخایر منابع آبی محسوب می‌شود که به خارج از منطقه جریان می‌یابند. در ذیل به تعدادی از رودخانه و چشمه‌های مهم منطقه حفاظت شده جهان‌نما اشاره می‌شود: رودخانه‌های، ترکت، مغزی، چهارباغ. چشمه‌های زیارت، مغزی، مارسنگ، اسبومرگاه، شاه‌پسند، ترکت، حاجی‌آباد، گچیان، مراد چشمه، قل‌قله، وارا، خوش‌دستی، کلی چال، قورمه‌تو، پاییزین، قلعه سرک.

 

جاذبه های تاریخی

 

مسجد تاریخانه

تاریخانه (به معنای خدایخانه، خانهٔ خدا) از آثار باستانی دامغان است که طبق تحقیقات اداره کل باستان‌شناسی، پیش از تسلط اعراب بر ایران، آتشکده بوده و بعداً به مسجد تبدیل شده‌است. ساختمان بنای مجدد آن مربوط به قرن دوم هجری است و معماری ساختمان آن نیز به سبک بناهای دوره ساسانیان می‌باشد. تاریخانه در ترکی به معنای خانهٔ خداست.

این مسجد نمونهٔ بسیار زیبا و کاملی از مساجد قرون اولیه اسلام به‌شمار می‌رود. ساختمان مسجد شامل یک صحن یا حیاط مرکزی است که اطراف آن را رواق‌های سرپوشیده احاطه کرده‌است. شبستان مسجد بر روی هجده ستون مدور (سه ردیف شش تایی) استوار شده‌است. این ستون‌ها یک متر و نیم قطر دارند و از نظر ویژگی‌های معماری مشابه ستون‌های کاخ‌های ساسانی هستند. طاق‌های مسجد از آجر است و به طاق‌های دورهٔ قبل از اسلام، یعنی عهد ساسانی شباهت بسیار دارد.

در طی قرون، تاریخانهٔ دامغان بارها مرمت و بازسازی شده‌است. مناره‌ای آجری این بنا که جزو شاخصه های آن است، در دوره سلجوقیان به این مجموعه اضافه شده‌اس. این مناره اکنون ۲۵ متر ارتفاع دارد و بدنهٔ آن با آجرکاری تزیین شده‌است. مسجد تاریخانه مربوط به قرن ۲ و ۳ و ۵ ه‍.ق است.

این بنا در خیابان ایستگاه راه‌آهن شهر دامغان واقع شده‌است. این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

 

شهرهای خواهر خوانده

برونته ایتالیا

 

آثار تاریخی

در خصوص گردشگری دامغان با دشتن فهرستی از آثار تاریخی، می توان برنامه مناسبی را برای بازید از این آثار اجرا کرد. این آثار عبارتند از:

• چشمه علی ، در ۲۵ کیلومتری شمال دامغان که از تفرجگاه‌های شاهان قاجار بود.
• مسجد تاریخانه ، قدیمی‌ترین مسجد ایران
• مسجد جامع
• برج چهل‌دختران
• گنبد زنگوله
• بازار بزرگ دامغان (بازارچه)
• تپه‌حصار
• آرامگاه پیرعلمدار
• امامزاده جعفر
• امامزاده محمد
• برج طغرل مهماندوست
• بقایای مرکز ایالت قومس در جنوب روستای قوشه و غرب امیریه
• بارگاه بکیربن اعین
• خانه لطفی
• دیوار بارو
• کاروانسرای قوشه

 

آثار طبیعی

• غار شیربند
• کویر حاج علی‌قلیی
• روستای و کارونسرای قوشه
• روستای شمالی با چشمه های خروشان و معماری پلکانی به نام بادله کوه
• چشمه پیر خوشتر در شمال شهر کلاته رود بار واقع در شمال دامغان

 

 

مشاهیر دامغان

بدلیل قدمت این شهر و حضور تمدن باستانی در آن، سبب شده است که دامغان از حضور مشاهیر بسیاری بهره ببرد که در زمینه های مختلف سرآمد بوده اند.

 

 

استفاده از مطالب با ذکر منبع آزاد است.