آرامگاه شهدای مشروطه جزئی از میراث فرهنگی ایران دوره مشروطیت است که بدلیل گذشت زمان در معرض نابودی قرار داشت. رویدادهایی این دوره منجر به امضاء کردن فرمان مشروطه توسط مظفرالدین شاه قاجار در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ شد و تا دوره محمدعلی شاه قاجار برای تبدیل حکومت استبدادی به حکومت مشروطه ادامه یافت و منجر به تشکیل مجلس شورای ملی و تصویب نخستین قانون اساسی کشور ایران گردید.
آرامگاه شهدای مشروطه از ثبت تا آستانه تخریب
حدود سال ۱۳۸۳ یکی از کارشناسان سازمان میراث فرهنگی با دیدن خانه و قبرهای قرار گرفته در آن، اقدام به بررسی و ثبت این خانه در فهرست آثار ملی کرد. پس از آن، چندین بازدید برای بررسی شرایط از سوی سازمان میراث فرهنگی توسط کارشناسان به عمل آمد ولی حتی تهران‌گردی‌های مسجد جامعی در آذر ۱۳۹۲ نیز تاثیرگذار نبود.
بدلیل عدم توجه به این میراث ملی، آرامگاه «صوراسرافیل»، «ملک‌المتکلمین» و برادر او و یک نفر از یاران این دو روزنامه‌نگار و شهید مشروطه، در حیاط خانه و مهدی ملک‌زاده فرزند ملک‌المتکلمین و همسرش خدیجه‌سلطان که در زیرزمین خانه قرار گرفته بودند، زیرزمینی که حالا با آواری از آجر و سیمان پُر شده است. در حیاط خانه و در کنار وسایل انبارشده‌ی سرایدار نیز آجرهای ریخته‌شده از سایبانی جمع شده که برای محافظت از قبر دو روزنامه‌نگار ایجاد شده بود تا از نور آفتاب و برف و باران مصون بماند، اما حالا خود بلای جان قبرها شده است.
آغاز عملیات مرمت آرامگاه شهدای مشروطه
به گزارش تحریریه مجله ماژلان و به نقل از خبرگزاری ایرنا، معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران از تملک آرامگاه شهدای مشروطه توسط مدیریت شهری و آغاز عملیات مرمت تا پایان تیرماه ۱۳۹۷خبر داد. ولی الله شجاع پوریان با اشاره به برنامه‌های شهرداری تهران برای رسیدگی به خانه مشاهیر گفت: یکی از برنامه‌های جدی مدیریت شهری در این دوره تملک خانه مشاهیر است، اما از آن جا که برخی از آنها مشکلاتی از حیث مالکیت، معارض و … دارند، تملک زمان بر است.
وی ادامه داد: با وجود تمام محدودیت‌ها در تامین اعتبار به دلیل شرایط نامناسب نگهداری از آرامگاه شهدای مشروطه، اقدامات مربوط به تملک بنا در سال ۹۷ انجام شد و متصرف به زودی ملک را تحویل خواهد داد.
شجاع پوریان با بیان اینکه از شش ماه گذشته اقدامات اولیه برای خرید آرامگاه شهدای مشروطه آغاز شد، گفت: در حال حاضر فاز اول مطالعاتی برای مرمت بنا به اتمام رسید و تا انتهای تیر پروژه وارد فاز عملیاتی می شود. به گفته وی پیش‌بینی می شود عملیات مرمت یک سال به درازا بکشد و پس از آن بنا برای بازدید در اختیار شهروندان قرار بگیرد.
آرامگاه شهدای مشروطه که بخش‌های زیادی از آن در سال های گذشته به تصرف بیمارستان لقمان درآمد، سال ۱۳۸۳ به ثبت ملی رسید تا مالک خصوصی نتواند ساختمانی هر چند کوچک را در این بنای ۱۰۰ متری بسازد. در تمام ۱۰ سال گذشته هم مدیران شهری یا اعضای شورای شهر بارها از آرامگاه شهدای مشروطه بازدید کردند. هفته گذشته نیز علی اعطا و الهام فخاری – دو تن از اعضای شورا – پس از ایراد تذکر نسبت به نحوه نگهداری از بنا، از محل بازدید کردند و خواستار تملک آرامگاه مشروطه توسط شهرداری تهران و رسیدگی به آن شدند.
در ادامه گزارش تصویری که در نهایت منجر به مرمت آرامگاه شهدای مشروطه شد، آورده شده است:
نحوه شکل گیری جنبش مشروطه
احمد کسروی در کتاب انقلاب مشروطه ایران می‌نویسد: «در زمان قاجار، ایران بسیار ناتوان گردید و از بزرگی و جایگاه و آوازه آن بسیار کاسته شد و انگیزه این بیش از همه یک چیز بود و آن اینکه جهان دیگر شده و کشورها به تکان آمده، ولی ایران به همان حال پیشین خود بازمی‌ماند.». بعد از بین بردن محمدشاه میرزا ابوالقاسم قائم مقام توسط محمد شاه ، میرزا تقی خان امیرکبیر و میرزا حسین خان سپهسالار توسط ناصرالدین شاه ، از اوائل پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار ناخشنودی مردم از ستم وابستگان حکومت رو به افزایش بود. تأسیس دارالفنون و آشنایی تدریجی ایرانیان با تغییرات و تحولات جهانی، اندیشه تغییر و لزوم حکومت قانون و پایان حکومت استبدادی را نیرو بخشید.
در پی تلاشهای فعالان جنبش مشروطه مانند میرزا آقاخان کرمانی ، حاج زین‌العابدین مراغه‌ای، عبدالرحیم طالبوف، میرزا فتحعلی آخوندزاده، میرزا ملکم خان و میرزا آقاخان کرمانی، سید جمال الدین اسدآبادی و دیگران، زمینه‌های مشروطه‌خواهی را فراهم شد.
بعدها سخنرانی‌های سیدجمال واعظ و ملک المتکلمین توده مردم مذهبی را با اندیشهٔ آزادی و مشروطه آشنا می‌کرد. کشته شدن ناصرالدین شاه به دست میرزا رضای کرمانی که آشکارا انگیزهٔ خود را قطع ریشهٔ ستم و نتیجهٔ تعلیمات سیدجمال الدین دانسته بود، کوشش بیشتر در روند مشروطه‌خواهی را سبب شد.
صدور فرمان مشروطیت
با فراگیر شدن این جنبش و رویداد هایی نظیر حرکت مجاهدان بختیاری برای فتح تهران، شکل‌گیری دسته‌های مسلح مشابه در گیلان و دیگر رویداد ها مسیر تاریخ را به سمتی برد که سرانجام مظفرالدین شاه فرمان مشروطیت را در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ امضا کرد و مردم صدور فرمان مشروطیت را جشن گرفتند.
شکل گیری دوره مشروطه و در نهایت شکست جنبش مشروطه
به این شکل دوره مشروطه آغاز شد که ماحصل آن تشکیل دوره اول مجلس ملی بود. در ادامه رویدادهایی نظیر مخالفت محمدعلی شاه با مشروطه پس از مرگ مظفرالدین شاه ، به توپ بسته شدن مجلس توسط او ، شکست مشروطه در تهران ، قیام مردم تبریز ، قیام مردم گیلان ، قیام بختیاریها و سعی آنها برای نجات مشروطه ، فتح تهران توسط مشروطه خواهان ، تشکیل مجدد مجلس ملی (دوره دوم) ، رویدادهای بعدی بود که در سیر تحول این جنبش اتفاق افتاد.
هرچند ۱۰۰ سال پس از به توپ بسته شدن مجلس در دوره مشروطه و دستگیری سردمداران آن، میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل و ملک‌المتکلمین – دو روزنامه‌نگار مشروطه‌خواه – توسط نیروهای هوادار محمدعلی شاه در باغ شاه به قتل رسیده و پیکرشان شبانه در همان خندق پشت دیوارهای باغ یعنی در خیابان کمالی، خیابان مخصوص، کوچه شهید ابراهیمی فعلی دفن شد.
آثار تاریخی بجا مانده از دوره مشروطه
هر کدام از تحولات دوران مشروطیت آثاری را از خود بجای گذاشت که می توان به فهرست زیر اشاره کرد:
این مطلب در حال تکمیل است.