محله بازار تهران ، پنجمین محله تاریخی شهر

محله بازار تهران ، پنجمین محله تاریخی شهر تهران ، امروزه مهمترین مرکز تجاری پایتخت به شمار می رود و جاذبه های فرهنگی و تاریخی ارزشمند و ویژه ای دارد.

 

محله بازار تهران ، پنجمین محله تاریخی شهر

محله بازار تهران یکی از ۵ محله تاریخی آن است که در تهران قدیم از دروازه شاه عبدالعظیم شروع و به سبزه میدان ختم می شد. این محله در حال حاضر از شمال به خیابان پانزده خرداد ( بوذرجمهری سابق ) ، از جنوب به خیابان مولوی ، از شرق به خیابان شهید مصطفی خمینی (سیروس سابق) و از غرب به خیابان خیام محدود می شود. در تقاطع این خیابان‌ها میدان محمدیه ، چهارراه مولوی و چهارراه سیروس قرار گرفته‌اند.

هم اکنون این محله در محدوده منطقه دوازده شهرداری تهران قرار گرفته و حریم آن با مساحت ۱۰۷ هکتار در تاریخ ۱۳۵۶/۰۸/۰۲ با شماره ۱۵۴۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. در این محدوده طیف گسترده ای از کاربری ها از مسکونی تا تجاری و خدماتی قرار دارند. معروف ترین راسته بازارهای بازار تهران شامل کفاشان ، فرش فروش ها ، عباس آباد ، امی ، زرگرها ، بی الحرمین ، چهارسوق بزرگ و مسجد جامع ، چهارسوق کوچک ، چهل تن ، آهنگران ، مسگران ، چاپنار و حضرتی می باشند.

میدان پانزده خرداد در بیرون از محدودهٔ بازار و سبزه‌میدان در محدودهٔ بازار قرار گرفته‌ است. از گذرهای اصلی درون بازار می‌توان از گذر لوطی‌صالح نام برد. این محله امروزه مهمترین مرکز تجاری پایتخت به شمار می رود و جاذبه های فرهنگی-تاریخی ارزشمند و ویژه ای دارد.

ساعت کار بازار تهران هر روز به جز جمعه‌ها از ساعت ۶:۳۰ صبح تا ۶ عصر است هر چند بخشهای تجاری و حجره ها، زودتر از ۹ صبح باز نمی شوند.

 

 

تاریخچه محله بازار تهران

بنابر شواهد موجود، محدوده بازار تهران را باید همان هسته اصلی قریه تهران فرض کرد و دلیل این ادعا موقعیت مسجد جامع و نیز نحوه قرارگیری بقاع متبرکه است. قرارگیری بقعه امامزاده یحیی در شرق ، بقعه امامزاده سیداسماعیل در جنوب شرقی، بقعه امامزاده زید و امامزاده سیدولی در بخش غربی و بقعه سیدنصرالدین در جنوب غربی ، می تواند نشان دهنده  محدوده ده تهران باشد.

بنابراین اساس شکل گیری بازار تهران به پیش از عهد صفویان می رسد که در زمان شاه تهماسب وسعت یافت و در آن بناهای جدید احداث شد. کریمان بازار تهران را در دوره صفویه اینگونه توصیف می کند:

« بازار تهران در زمان صفویه از سبزه میدان در خیابان جبه خانه [۱۵ خرداد] شروع می شد و انتهای آن به بازار مال فروش ها در خیابان مولوی می رسید. پنج دالان بالنسبه عریض از سبزه میدان آغاز می گردد و به بازار بزرگ منتهی می شود.»

 

بازار لبافی، بازار کرجی دوزی،بازار سراجی و بازار لعل چی گری از جمله بازارهای صفوی بوده که در جنوب شرقی چهارسوق بزرگ قرار داشته اند و محدوده بازار در دوره صفوی را می توان از حدود اموزین چهارسوق بزرگ تا دروازه شاه عبدالعظیم دانست که این همان راه روستای قدیمی تهران تا دروازه خروجی شهر از سمت جنوب است.

اما توسعه واقعی تهران و به تبع آن بازار مربوط به دوره قاجاریه و پایتختی تهران است. در دوره فتحعلی شاه (۱۲۱۲ – ۱۲۵۰ ه.ق.) با احداث چهارسوق بزرگ در سال ۱۲۲۲ ه.ق. و چهارسوق کوچک در سال ۱۲۴۳ ه.ق. محور اصلی بازار تهران از چهارسوق کوچک در شمال غربی آغاز و تا دروازه شاه عبدالعظیم و میدان مال فروش ها در جنوب شرقی محدوده گسترش یافت و در طول این محور تیمچه ها، کاروانسراها و مساجد زیادی احداث شد؛ از جمله تیمچه مهدیه، «احتمالا قدیمی ترین تیمچه تهران» مربوط به همین دوره است. در واقع توسعه بازار به سمت غربی و شمال غربی در این دوره آغاز شد. در نقشه ترسیم شده بره زین که مربوط به اواخر دوره فتحعلیشاه و اوایل دوره محمدشاه است، این دوره از ساخت و سازهای صورت گرفته در شهر تهران را می توان دید.

محله محمدیه (میدان اعدام)، محله عباس آباد و دروازه محمدیه (دروازه نو) در جنوب غربی محدوده بازار تهران در دوره سلطنت محمدشاه ساخته شدند.

مهمترین دوره از رشد بازار را می توان به  دوره ناصرالدین شاه نسبت داد. اجرای طرج پنج راسته اصلی با راسته های فرعی که در دو سوی آنها حجره های فروشندگان قرار دارد، در بخش شمالی بازار و نزدیک به فضای سبده میدان، نشان از اهمیت نقش تجاری بازار در این دوره دارد.

 

سال ۱۲۶۷ ه.ق. : ساخت تیمچه حاجب الدوله توسط حاج علی خان حاجب الدوله، سرای امیر توسط میرزا تقی خان امیرکبیر

سال ۱۲۶۸ ه.ق. : ساخت راسته بازار میرزاتقی خان با دو راسته کلاهدوزان و کفش دوزان که  باعث رونق و توسعه ناحیه شمال غرب و غربی بازار در دوره ناصرالدین شاه شد.

سال ۱۲۸۵ ه.ق. : تخریب برج و باروی تهماسبی شهر به دستور ناصرالدین شاه و احداث خندق و دروازه های جدید.

سال ۱۳۱۲ ه.ش. (حدود ۱۳۵۲ ه.ق.) : خیابان کِشی های جدید و از هم گسستگی محلات تاریخی تهران و اطراف بازار در دوره پهلوی با تصویب قانون تعریض و توسعه معابر و خیابان ها. احداث خیابان بوذرجمهری در شمال محله بازار، روی خیابان قاجاری جبه خانه؛ امتداد خیابان جلیل آباد با عرض ۳۰ متر از گلوبندک تا میدان محمدیه در غرب محله بازار؛ احداث خیابان سیروس (مصطفی خمینی) در شرق؛ و خیابان مولوی در جنوب در این سال ها صورت گرفت.

 

 

[tour_carousel title=”تور بازار تهران” title_underline=”on” description_words_limit=”20″ tour_category_ids_condition=”IN” tour_ids=”1863″ slides_number=”1″ show_categories=”on” arrow_style=”light” order=”DESC” orderby=”rand”]

 

محلات تاریخی محله بازار تهران

محله بازار تهران مانند محلات تاریخی شامل چندین محله کوچک تر بوده که آنها نیز هریک شامل چندین بازارچه و گذر بودند. با توجه به اسناد و قراین، محلات بازار عبادت بودند از:

• محله پاچنار در محدوده غرب محله بازار و شرق محله سنگلج
• محله خلج ها در جنوب محله پاچنار
• محله دروازه نو در جنوب غربی بازار
• محله عباس آباد در جنوب
• محله کوچه غریبان در جنوب شرق
• محله ملک آباد
• محله صابون پز خانه
• محله چال زنبورک خانه و …..

 

 

دروازه های محله بازار تهران

به جهت هم جواری محدوده جنوبی بازار تهران با باروی جنوبی شهر صفوی، دو دروازه از دروازه های شهر در مجاورت آن قرار داشتند:

• دروازه حضرت عبدالعظیم : این دروازه که در ابتدای بازار حضرتی در جنوب محله بازار قرار داشته، ورودی بازار از خارج شهر بوده که در پی توسعه شهر در دوره ناصرالدین شاه ویران شد.

 

• دروازه محمدیه : این دروازه که در خیابان خیام، کوچه دروازه نو قرار دارد، در سال ۱۲۶۳ ه.ق. (اواخر دوره محمدشاه قاجار) در باروی شاه تهماسبی شهر ساخته شد که دروازه نو یا به مناسبت نام محمدشاه، دروازه محمدیه نام گرفت. این دروازه تنها دروازه ای است که نوزده دروازه تهران قدیم هم اکنون باقی مانده است. این دروازه در حال حاضر دارای ۳ منار و یک سردر است ولی منار چهارم آن تخریب شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

جالب است که در گذشته بالای سردر دروازه محمدیه، کاشی کاری با نقش رستم و دیو وجود داشت که در حاشیه پایین نقش، نام استاد محمدقلی کاشی پز شیرازی و تاریخ ۱۲۶۳ آورده شده است. این نقش هم اکنونی در ورزشگاه شیرودی (امجدیه سابق) تهران نگهداری می شود.

 

 

میدان های محله بازار تهران

میدان های حصیرباف ها، درویش ها، کاه فروش ها و مال فروش ها در محدوده مرزی محله بازار و چال میدان و در شرق امامزاده سیداسماعیل قرار داشته اند و امروزه به جای سه میدان اول تنها میدان سیداسماعیل وجود دارد. اما مهمترین میدان بازار، سبزه میدان است. این مکان که در دوره صفویه میدان تخته پل نامیده می شد، در دوره زندیه و قاجاریه به دلیل کشت یا فروش سبزیجات در آن، به سبزه میدان مشهور گشت.

 

 

راسته های محله بازار تهران

استخوان بندی بازار تهران از سه محور اصلی تشکیل شده است:

راسته اول : اولین و قدیمی ترین محور از جنوب شرقی محله در خیابان مولوی با نام حضرتی آغاز می شود و پس از پیچ و خم به سمت شمال غرب بازار می رود. در انتها از طریق بازار کفاش ها به سبزه میدان می رسد. این محور در طول مسیر به بازار نجارها (پالان دوز ها)، بازار چهل تن ، بازار آهنگرها ، بازار مسگرها و بازار چهارسوق بزرگ تغییر نام می دهد.

راسته بازار بزرگ (بازار بزازان) : دومین محور بزرگ بازار محور بزازان است که از خیابان پانزده خرداد آغاز می شود که از جمله طولانی ترین بازارهای ایران بوده است؛ این بازار شمالی-جنوبی در ادامه به بازار زید ، بازار عباس آباد و در نهایت بازار فرش فروش ها امتداد می یابد.

راسته دوره امیرکبیر : راسته سوم بازار مربوط به دوره امیرکبیر است که امروزه به بازار کفاش ها معروف است و از سبزه میدان تا کوچه کبابی ها امتداد می یابد.

 

از دیگر راسته های نامی بازار می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• راسته بازار بین الحرمین ، بین مسجد جامع و مسجد امام (مسجد شاه)
• راسته کیلویی ها
• راسته کهنه چی ها
• راسته سیداسماعیل
• راسته چاقوسازها
• راسته دروازه نو

در طول این راسته ها تیمچه ها و سراهای متعددی از جمله تیمچه مهدیه، تیمچه حاجب الدوله، سرای دلگشا و … قرار دارند.

 

 

گذرها و کوچه های محله بازار تهران

گذرهای زنبورکخانه ، لوطی صالح ، عباس آباد ، باشی ، قاطرچی و حمام چال معروف ترین گذرهای محله بازار هستند و نخستین سفارتخانه انگلیس در تهران در گذر لوطی صالح (دلقکی در دوره زندیه و قاجاریه) قرار داشته است. این گذر پس از ترک انگلیسی ها به محل تجمع لوطی ها و مطرب های تهران مشهور شد. کوچه ارامنه ، کوچه غریبان ، کوچه اسمعیل خان و کوچه باغ ایلچی از دیگر کوچه های مشهور بازار تهران هستند.

 

 

بقاع متبرکه محله بازار تهران

شش بقعه سیداسماعیل ، امامزاده زید ، سیدولی ، چهل تن ، هفت تن و امامزاده ابراهیم در محدوده بازار وجود دارد:

بقعه سیداسماعیل (ع) : این امام زاده منسوب به اسماعیل از القاب امام علی النقی (ع) است و بنای بقعه با توجه به نقش ترنج های اسلیمی بازمانده در فضای هشت گنبدخانه، به دوره صفویه باز می گردد. دسترسی به این مجموعه تاریخی که شامل میدان ، آب انبار، مدرسه فیلسوف الدوله ، بازار و میدان سیداسماعیل از طریق خیابان مصطفی خمینی امکان پذیر است.

امامزاده زید (ع) : این بنا در بازار کفاش ها، شمال بازار خیاط ها و مقابل ورودی سرای امیر قرار گرفته است. این امامزاده از نظر قدمت پس از دو بقعه سیداسماعیل و امامزاده یحیی ، قدیمی ترین بقعه تهران است.

سیدولی (ع) : این بنا در ضلع شرقی، منتهی الیه بازار قدیم اُروسی دوزها واقع شده و مدخل اصلی صحن آن از جنوب و مقابل مدرسه شیخ عبدالحسین است. در زیارت نامه این بنا، صاحب مرقد « سید ولی بن محمد التقی الجواد » (ع) نام برده شده است.

 

 

مساجد و مدارس محله بازار تهران

حضور بیش از پنجاه مسجد در بازار تهران، بناهای اصلی غیرتجاری در بازار تهران را تشکیل می دهند. این کثرت نشان می دهد که هر صنفی مایل است که نزدیکی محل کسب خود و برای خود مسجدی داشته باشد. مساجد محله بازار تهران عبارتند از:

• مسجد جامع تهران : قدیمی ترین مسجد تهران است که مربوط به سال ۱۰۷۲ ه.ق می باشد.
• مسجد امام خمینی (مسجد سلطانی یا مسجد شاه) : بانی این مسجد فتحعلی شاه قاجار بوده و از این رو به مسجدشاه مشهور شد. تاریخ ساخت این بنا ۱۲۴۰ ه.ق. آورده شده است.
• مسجد سیدعزیزالله : بانی این بنا حاج سیدعزیزالله یکی از معتمدان قدیمی بازار بوده و مربوط به سالهای ۱۲۱۲ تا ۱۲۵۰ ه.ق. است.
• مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین (آذربایجانی ها) : این مسجد از ثلث اموال امیرکبیر در سال ۱۲۷۰ ه.ق. احداث شد.
• مسجد و مدرسه فیلسوف الدوله : بانی این مسجد و مدرسه، میرزا کاظم رشتی (فیلسوف الدوله) پزشک مشهور دوره ناصری بوده است.
• مسجد و مدرسه حاج رحیم خان خازن الملک
• مسجد میرزا موسی
• مسجد و مدرسه عبدالله خان
• مدرسه محمدیه
• مدرسه صدریه : مدرسه علمیه صدر، یکی از مدارس تاریخی و معتبر تهران، از بناهای میرزا شفیع خان، صدراعظم فتحعلیشاه است که در مجاورت مسجد شاه قرار دارد.
• مدرسه حافظ

 

 

کلیسای محله بازار تهران

تنها کلیسایی که در محله بازار قرار دارد کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس مقدس است. این کلیسا در سال ۱۱۴۷ خورشیدی (۱۷۶۸ میلادی) تأسیس گردید اما براساس سنگ یادبودی که بر دیوار مجاور مدخل کلیسا نصب شده، تاریخ ساخت این بنا ۱۱۸۷ خورشیدی (اکتبر ۱۸۰۸ میلادی) است.

این کلیسا در گذر باشی ( کوچه ارامنه ) واقع در بازار حضرتی در محدوده جنوبی محله بازار قرار دارد. این کلیسا که « قدیمی ترین کلیسای تهران » است در نزدیکی بقعه سیداسماعیل واقع شده است. این کلیسا متعلق به ارامنه ارتدوکس و منسوب به دوره فتحعلیشاه قاجار است ولی کلیسای اولیه در دوره شاه عباس صفوی احداث گردیده است.

این اثر در تاریخ ۲۶ آبان ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۵۰۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 

 

خانه ها و عمارت های محله بازار تهران

در گذشته محله بازار به دلیل نزدیکی به محله ارگ، محل زندگی بزرگان و روحانیون و دارای خانه ها و عمارت های زیادی بوده که متأسفانه با ازدیاد تراکم فعالیتهای تجاری به تدریج تغییر کاربری یافته اند. در گذشته وزیر مختار انگلیس ، امین الملک ، ملک الکتاب ، عمارت نایب الایاله فرهاد میرزا ، میرزا رضای کدخدا ،یخ عبدالحسین ، حسام السلطنه ، امین السلطان ، عمارت فرخ خان امین الدوله و بسیاری دیگر از رجال ، در این محل قرار داشته است. از جمله خانه های باقیمانده می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خانه ملک : این بنا مربوط به دوره قاجار بوده و در میانه راسته بین الحرمین قرار داشته و بانی آن حاج محمد کاظم ملک التجار است. وی مجموعه ای از بهترین آثار هنرمندان بنام ایران و جهان و کتاب های فنی را در کتابخانه ای در بخش اندرونی احداث کرد. این کتابخانه در سال ۱۳۱۶ برای بازدید عموم افتتاح شد.
• خانه دکتر چمران : از معدود بناهای مسکونی که هنوز در محله بازار باقی مانده است، خانه پدری شهید مصطفی چمران است. این بنا که در خیابان ۱۵ خرداد، خیابان سرپولک قرار دارد از سال ۱۳۳۰، محل سکونت خانواده چمران بوده است. به روایتی قدمت بنای این ملک به حدود اواخر دوره قاجار بر می گردد.
• خانه وطنی : این خانه که در ابتدا منزل حاجب الدوله بوده، در بازار مسگرها، کوچه هفت تن قرار دارد. بنا مربوط به دوره قاجار است و در حال حاضر تنها شاه نشینآن باقی مانده است.

 

 

بازارهای محله بازار تهران

در بازار تهران مثل بازارهای دیگر شهرهای ایران تقسیم بندی بر مبنای تخصص و حرفه استوار بوده است و اصناف مهم هر کدام بخشی از بازار را به خود اختصاص داده اند. این تقسیم بندی هنوز در بازار تهران مشهود است ولی بیش تر قسمت ها، کاربری اولیه خود را ندارند. این بازار بیش از ۴۰ راسته بازا دارد که برخی از آنها عبارتند از:

• بازار صحاف ها
• بازار حراج
• بازار کفاش ها : این بازارکه در ضلع جنوبی سبزه میدان قرار دارد، در دوره ناصرالدین شاه قاجار و به دستور امیرکبیر (میرزا تقی خان امیر اتابک) در غرب امامزاده زید تا سبزه میدان احداث شد. امروزه این راسته بیشتر به فروش لوازم خانگی اختصاص دارد. سردر تاریخی این بازار در جنوب سبزه میدان قرار دارد. در دو طرف این راسته بازار علاوه بر مغازه ها، سردر ورودی بازار حاجب الدوله، ورودی بازار حراج، ورودی تیمچه مهدیه، بازار کیلویی ها، بازار امامزاده زید، بازار خیاطها، بازار پاچنار و چند سرا و تیمچه به چشم می خورد. سقفف این بازار هنوز به شیوه گذشته با طاق چشمه های متعدد باقی است.
• بازار زرتشتی ها
• بازار امین الملک
• بازار قیصریه
• بازار خیاط ها
• بازار دروازه نو
• بازار توتون فروش ها
• بازار زرگرها
• بازار سیدولی
• بازار پاچنار
• بازار حضرتی : ورودی این بازار در خیابان مولوی مجاور چهار راه مولوی است. در گذشته این بازار از ورودی دروازه حضرت عبدالعظیم آغاز می شد و به همین علت به نام بازار حضرتی و همچنین بازار دروازه معروف است. این بازار مهمترین و قدیمی ترین بازار شهر بود.
• بازار عباس آباد
• بازار امامزاده زید
• بازار کیلویی ها
• بازار امیر
• بازار بزرگ
• بازر چهارسوق
• بازار سلطانی
• بازار مسگرها
• بازار گونی فروش ها
• بازار آهنگران
• بازار چهل تن
• بازار نجارها (پالان دوزها)
• بازار چاقوسازها
• بازار سیداسماعیل
• بازار کهنه چی ها
• بازار بین الحرمین
• بازار کویتی ها
• بازار مسجد جامع
• بازار حاجب الدوله
• …..

 

 

تیمچه های محله بازار تهران

در معماری ایرانی به کاروانسرای کوچک و سرپوشیده تیمچه اطلاق می شد. در تیمچه ها  معمولا اجناس با ارزش به فروش می رسید، به همین دلیل، ورودی های محدودی برای آنها در نظر می گرفته اند. معمولا تیمچه ها به عرضه یک نوع کالا می پردازند و یک فضای باز در وسط دارند که اطراف آن حجره ها و مغازه ها در یک یا دو طبقه جای گرفته اند. به طور معمول سقف تیمچه ها  دارای پوشش گنبد است و به لحاظ معماری ارزشمند است.

در بازارتهران تیمچه های متعددی وجود دارد که در این میان تیمچه مهدیه، تیمچه حاجب الدوله ، تیمچه صدریه و تیمچه قیصریه اهمیت دارند.

تیمچه مهدیه : ورودی این تیمچه در اوایل بازار کفاش ها قرار دارد و گفته می شود که این تیمچه قدیمی ترین تیمچه بازار تهران است. این تیمچه در گذشته محل فروش فرش بوده ولی در حال حاضر تنها دارای یک مغازه فرش فروشی است. در گذشته وسط تیمچه حوض وجود داشته و با تلمبه آب را به آنجا انتقال می دادند. این بنا همچنین دارای آب انبار بوده که هم اکنون به انبار کالا تبدیل شده است.

تیمچه و بازار حاجب الدوله : این مجموعه را حاج علی خان مقدم مراغه ای ملقب حاجب الدوله، پدر محمدحسن خان اعتماد السلطنه، احداث کرده است. وی نه تاجر بلکه از رجال مشهور دربار محمدشاه و ناصرالدین شاه قاجار بود که به دستور میرزا آقاخان نوری، میرزا تقی خان امیرکبیر را در کاشان به قتل رساند و برای این حسن خدمت از طرف شاه ملقب به حاجب الدوله شد. گفته می شود او این تیمچه را با بخشی از پولی که به خاطر قتل امیرکبیر از ناصالدین شاه گرفت، ساخت.

تیمچه صدریه : مالکان عمده این تیمچه در گذشته کلیمی ها بوده اند و مرکز فروش قماش (پارچه) بوده ولی در حال حاضر اصناف مختلفی در آن فعالیت دارند.

تیمچه قیصریه : این تیمچه در بازار مسگرها قراردارد. بنای موجود آن ۱۰۰ سال قدمت دارد ولی اصل بنا کهن تر از این تاریخ است.

 

 

سراهای محله بازار تهران

سراها در بازار تهران از واحدهای مهم تجاری هستند که با شکل گرفتن در پشت راسته بازارها باعث افزایش ظرفیت تجاری بازار شده اند. بیش از ۱۵۰ سرا در بازار تهران شناسایی شده اند که قدمت برخی از آنها به قدمت خود بازار تهران است.

در گذشته سراها مشهور به کاوانسرا و محلی بودند که در حیاط آن کاروانیان مالالتجاره خود را عرضه می کردند و از حجره ها هم برای فروش کالا و هم برای استراحت استفاهد می شد. با تحولی که در سده اخیر در زمینه حمل و نقل کالا به وجود آمده است، این بناها کاربری کاروانسرا بودن خود را از دست داده و به فضاهایی فقط برای عرضه مستقیم و یا غیرمستقیم کالا تبدیل شده اند و کلمه کاروان از ابتدای آن حذف شده و تنها سرا نامیده می شوند. سراهای مهم بازار تهران عبارتند از:

• سرای دلگشا ( وزیرنظام) : این سرا در خیابان پانزده خرداد و روبروی میدان ارگ قرار دارد و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این سرای قاجاری در ابتدا سرای وزیر نظام نام داشته، زیرا متولی و سازنده اولیه آن وزیرنظام بوده است. بعد ها به علت عبور آب شاه که از میدان توپخانه می آمده، خوبی هوای این سرا و وجود درختان چنار کهنسال، به سرای دلگشا شهرت یافت.
• سرای میرعلینقی
• سرای امیر : سرای امیر در سال ۱۲۶۷ قمری به دست میرزا تقی خان امیرکبیر بنیان گذاشت و به همین سبب به سرای امیر معروف شد ولی قدیمی ها آن را سرای اتابکیه می نامیدند. به گفته قدیمی های این سرا، پس از امیرکبیر، نوه وی، خانم فخرالدوله، مالک این سرا بوده که او هم بخشی از آن را به پسران ملک التجار، مالکان خانه ملک در بازار بین الحرمین، فروخت. در حال حاضر بخشهایی از این سرا وقف آستان قدس رضوی است.
• سرای حاج حسن
• سرای چهار بازار : با توجه به اسناد، قدمت این سرا بیش از ۲۰۰ سال است. از آنجائیکه این سرا از چهار طرف به صورت صلیبی به بازارهای چهارسوق بزرگ، مسگرها (از دو طرف) و کوچه گونی فروش ها باز می شود، به چهار بازار معروف است. این سرا اکنون انبار ادویه است. این سرا به لحاظ شکل از دیگر سراهای بازار متفاوت است و بجای آنکه فضاهای تجاری به دو  حیاطی در مرکز قرار داشته باشند، به صورت دو راسته متقاطع است که حجره ها در دو طرف آن قرار دارند. در محل تقاطع این دو راسته، گنبدی زیبا که بقایایی از گچبری در آن موجود است، دیده می شود.
• سرای سلیمان خانی
• سرای دوستعلی خانی
• سرای یزدی ها
• سراب نواب
• سرای روغنی ها
• سراهای رحیمیه
• سرای قدسیه
• سرای سیدمحسن
• سرای جمهوری
• سرای قیصریه
• سرای خالقی
• سرای حاج عبدالوهاب
• سرای نادعلی
• سرای دالان دراز
• سرای خوانساری ها
• سرای چهل تن
• سرای گلشن
• سرای عالم شکن
• سرای گلشن شکن
• سرای گردن کج
• سرای خدایی
• سرای مشیر خلوت
• …..

 

 

 

منبع: بازار تهران (۱) و (۲)؛ دفتر پژوهشهای فرهنگی به سفارش سازمان زیبا سازی شهر تهران