محور باستانی ساسانی در منطقه فیروزآباد استان فارس به عنوان بیست و سومین اثر تاریخی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو و چهارمین اثر جهانی شده استان فارس به ثبت رسید. به گزارش تحریریه مجله گردشگری ماژلان و به نقل از خبرگزاری ایسنا ، این محور که از فیروزآباد شروع می‌شود تا بیشابور و سروستان در استان فارس ادامه دارد و شامل مجموعه‌ای وسیع مانند کاخ، شهر و غار است.
محور باستانی ساسانی ، ۲۳ امین اثر ایرانی میراث جهانی یونسکو
پرونده محور باستانی ساسانی فارس که طی ۳ سال کار پژوهشی و مطالعه و با همکاری باستان‌شناسان، فیلمبرداران، مستندسازان و محققان انجام شده است، از فیروزآباد شروع شده و تا بیشابور و سروستان در استان فارس ادامه دارد. این آثار ثبت شده که در برگیرنده ۸ منطقه تاریخی است، شامل مجموعه‌ای وسیع مانند کاخ، شهر و غار است. این آثار شامل شهر باستانی بیشاپور ، غار شاپور ، کاخ ساسانی سروستان ، شهر باستانی گور فیروزآباد ، کاخ اردشیر بابکان ، قلعه دختر ، نقش برجسته دیهیم گذاری و نقش برجسته پیروزی اردشیر بر اردوان می شود.
هر چند برخی باستان‌شناسان معتقد بودند که هر کدام از این سه محوطه‌ی تاریخی یعنی شهر گور، سروستان و قلعه دختر جداگانه ظرفیت ثبت در فهرست میراث جهانی را دارند و به همین دلیل از سال ۱۳۸۷ هر کدام را در قالب یک پرونده‌ی جداگانه در فهرست موقت یونسکو ثبت کردند، اما سال گذشته و همزمان با ارسال و پرونده‌ی «محور ساسانی فیروزآباد» یک نامه‌ی اصلاحیه نیز به یونسکو ارسال کرده و اعلام کردند تمایل دارند تا هر سه محوطه را در قالب یک پرونده‌ی کلی در یونسکو به ثبت برسانند. البته معاونت میراث فرهنگی این سه محوطه‌ی تاریخی را در قالب یک پهنه و نه پرونده‌ای زنجیره‌ای برای ثبت جهانی معرفی کرده است.
با این وجود براساس آن‌چه که سایت میراث جهانی یونسکو قبل از آغاز اجلاس اعلام کرده بود؛ «پیشنهاد ایکوموس در مقابل نام پرونده “منظر باستان‌شناسی فیرزوآباد در استان فارس” به عنوان پیشنهاد قابل طرح مجدد در اجلاس دو سال بعد ثبت شده است.
به اعتقاد طالبیان، ثبت این اثر سندی برای مدیریت، نظارت و بررسی بهتر این منطقه است. طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پیش از این اعلام کرده بود؛ به دلیل گستردگی حوزه ثبت و پیچیدگی‌های متعدد، به ویژه تعهدات سازمان میراث فرهنگی در زمینه تملک عرصه‌های آثار تاریخی ” شهر گور فیروزآباد “، سنگینی و حجم گسترده آثار محور ساسانی در ” کاخ اردشیر “، ” قلعه دختر ” و نقش برجسته‌های ساسانی فیروزآباد، شهر تاریخی ” بیشاپور “، ” تنگ چوگان ” و ” غار شاپور ” و ” سروستان “، دفاع و مذاکره برای ثبت این پرونده سنگین تر و پیچیده تر از دوره‌های گذشته است.
[tour_carousel title=”تور محور ساسانی” title_underline=”on” description_words_limit=”20″ tour_category_ids_condition=”IN” tour_ids=”2094″ slides_number=”2″ show_categories=”on” arrow_style=”light” order=”DESC” orderby=”rand”]
شهر گور فیروزآباد
محور باستانی ساسانی – شهر گور فیروزآباد
شهر گور اولین اثر « محور باستانی ساسانی » است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است که در شهرستان فیروزآباد فارس می باشد. این شهر، نخستین شهر دایره ای ایران و یکی از اولین شهرهای دایره ای جهان به شمار می رود که در زمان اردشیر بابکان مقر امپراطوری او نیز محسوب می شده است. قدمت شهرگور به دوره هخامنشیان بر می گردد. در زمان هخامنشیان این شهرستان از قطبهای تجاری مهم امپراطوری و جهان محسوب می شد که پس از حمله اسکندر مقدونی و ناتوانی وی در تسخیر این شهر، با جاری ساختن رود “تنگ آب” به روی شهر موجب شد که شهرستان در آب غرق شود.
بعدها این شهر توسط اردشیر بابکان ، بنیانگذار امپراطوری ساسانیان ، احیا و به عنوان پایتخت امپراطوری برگزیده شد و خورهٔ اردشیر یا شهر گور نامیده شد. طرح و الگوی این شهر دایره‌ای شکل است و به قطر دو کیلومتر دارای چهار دروازه اصلی بوده و بناهای حکومتی و محل اقامت درباریان در آن قرار داشته است. در میانه شهر گور، مناری چهار گوش با مصالح لاشه و سنگ و ملاط گچ به ارتفاع ۳۰ متر ساخته شده است.
شهرستان فیروزآباد از شهرستانهای جنوب غربی استان فارس است که از جنوب به شهرستان قیر و کارزین، از غرب به شهرستان فراشبند، از شمال به شهرستان شیراز و از شرق به شهرستان جهرم منتهی می شود. این شهرستان با مرکزیت شهر فیروزآباد دارای ۳,۵۷۹ کیلومتر مربع وسعت و فاصله آن تا شیراز ۱۲۰ کیلومتر است.
کاخ اردشیر ( بابکان )
محور باستانی ساسانی – کاخ اردشیر بابکان
کاخ اردشیر بابکان دومین اثر « محور باستانی ساسانی » است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. این کاخ در دوران آخرین پادشاه اشکانی به دست اردشیر بابکان بنیان گذار سلسلهٔ ساسانی در سده ۳ میلادی ساخته شد. کاخ اردشیر بابکان از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری فیروزآباد است.
این بنا یکی از کاخ‌های ییلاقی اردشیر بوده که از سنگ پاره و ملات گچ ساخته شده است. این کاخ در کنار چشمه آبی به نام « قمپ آتشکده » قرار گرفته که به همین خاطر آن را آتشکده نیز می‌نامند. گچ‌بری و تزیینات تالارهای کاخ اردشیر بسیار زیبا و با شکوه است و شبیه به کاخ تچر تخت جمشید ساخته شده است.
این کاخ دارای تالارهای تو در تو است و با گذشت ۱۸۰۰ سال گچ‌بری بخش بالای دیوارهای درونی آن همچنان سالم مانده است. در ضلع شرقی کاخ، چهار ساختمان گنبدی شکل عظیم وجود دارد. این گنبدها به وسیلهٔ فیل‌پوش بالا رفته که مشابه آن در قلعه دختر ( قلعه اردشیر ) دیده می‌شود. بخشی از سقف گنبدها دارای قطر یک متر است. در ضلع شمالی و در محیط بیرونی کاخ نیز چشمه‌ای گوارا از دل خاک می‌جوشد و حوضچه طبیعی جلوی این چشمه بوجود آمده است. رودی از کنار دیوار شرقی کاخ گذر می‌کند که زمانی زمینه‌ساز آبادانی شهر گور و کاخ ساسانی بوده است. کمی بالاتر از کاخ آتشدانی برای برگزاری آیین‌های دینی وجود دارد. وجود چهار عنصر طبیعی آب، باد، خاک و آتش برجستگی ویژه‌ای را به این منطقه بخشیده است.
قلعه دختر فیروزآباد
محور باستانی ساسانی – قلعه دختر فیروزآباد
قلعهٔ دختر فیروزآباد سومین اثر « محور باستانی ساسانی » است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. این قلعه در شش کیلومتری جاده فیروزآباد به شیراز در دامنه کوهی مشرف به جاده قرار دارد که در فاصله حدود ۳۰۰ متری آن قرار دارد. جورجینا هرمان در کتاب تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان می‌نویسد: ” اردشیر ساسانی احتمالاً این قلعه را در اواخر دوران اشکانیان و زمانی که هنوز بر اردوان پنجم، آخرین شاه دودمان اشکانیان، خروج نکرده بود ساخته‌است. ”
بنای تاریخی قلعه دختر ، آثار بجا مانده از قلعه بزرگی از سنگ و ساروج است که بر فراز کوه ساخته شده است. دلیل نامگذاری این بنا به قلعه دختر ، از سوق‌الجیشی مشکل بودن دسترسی به این قلعه بوده است.
این قلعه در سه طبقه و دارای پله‌های پیچ در پیچ، اتاقهای گنبددار، تالار و یک صحن گسترده است. ورود به آن از طریق پایین طریق طبقه و از طریق پلکانی مارپیچ که به حیاط اصلی تراس میانی می‌رسید صورت می‌گرفت. سه طرف حیاط را اتاقهای چهارگوش دارای طاق ضربی دربر گرفته بود و طرف چهارم به تراس فوقانی که روی آن ساختمان کاخ اصلی واقع شده بود، منتهی می‌گردید. تمامی کاخ را یک ایوان بزرگ دارای طاق ضربی و دو ایوان کوچکتر در دو سو تشکیل می‌داد. ایوان بزرگ که دارای ۱۴ متر عرض و ۲۳ متر طول بوده به یک اتاق مرکزی که سقف آن به شیوه‌ای نو، یعنی گنبد پوشانده شده بود، منتهی می‌گشت. در دو طرف این اتاق گنبد دار، اتاقهای اضافی قرار گرفته و کل آنها در داخل یک دیوار خارجی مدور جای داشت.
نقش برجسته‌های ساسانی فیروزآباد
محور باستانی ساسانی – نقش برجسته ساسانی فیروزآباد
نقش برجسته های ساسانی فیروزآباد چهارمین اثر « محور باستانی ساسانی » است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. این اثر در شهر فیروزآباد، مرکز شهرستان فیروزآباد، از شهرستانهای استان فارس در مسیر جاده شیراز – لار با ارتفاع ۱۳۳۰ متر از سطح دریا، در ۱۰۹ کیلومتری جنوب شیراز واقع شده است. نقش‌برجسته یاد شده در پنج کیلومتری شهر فیروزآباد قرار گرفته است.
در تنگاب فیروزآباد، نقشی از مراسم تاجگذاری اردشیر بابکان بنیانگذار سلسله ساسانی برجای مانده است که در آن حلقه سلطنتی از جانب مظهر اهورامزدا به پادشاه ساسانی پیشکش می‌شود.
این نقشه برجسته ها که توسط پادشاهان ساسانی که شهر گور یا همان فیروز آباد را بنا کرده اند به یادگار مانده است. در نزدیکی این حجاری که هنوز باقی مانده ، پلی ساسانی در کنار رودخانه دیده می شود. این پل که یادگار مهر نارسه وزیر با اقتدار ساسانی است در زمان آبادانی با دهانه ای به طول ۵۰ متر بر رودخانه و در محلی که به تنگاب مشهور است بنا شده بوده است. در کنار نقش برجسته تنگاب کتیبه ای به خط پهلوی وجود دارد که در آن مهر نرسه خود را بانی ساخت پل معرفی نموده و از رهگذران طلب دعای خیر کرده است. در این کتیبه نوشته شده است: ” این پل به دستور مهر نارسه ورزگ فرمازاد برای شادی روح او به هزینه خودش ساخته شده است. ”
شهر تاریخی بیشاپور
محور باستانی ساسانی – شهر تاریخی بیشاپور
شهر تاریخی بیشاپور پنجمین اثر « محور باستانی ساسانی » است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. بیشاپور یکی از شهرهای باستانی ایران در کازرون و در استان فارس است که در زمان ساسانیان ساخته شده است. متأسفانه امروزه تنها ویرانه‌هایی از آن برجای مانده‌است. بیشاپور با ۲۰۰ هکتار وسعت، از شهرهای مهم آن زمان بوده است و اهمیت ارتباطی داشته است. این شهر از قدیمی‌ترین شهرهایی است که تاریخچه ساخت آن بصورت کتیبه در سنگ نوشته ای موجود است. بیشاپور در شمال غرب شهر کازرون قرار گرفته و از شهرهای خوش آب و هوا و دارای طراحی و مهندسی ویژه آن روزگار بوده است. در کتابهای تاریخی، از این شهر با عنوانهای بیشاپور، بیشابور، به شاپور، بیشاور و «به اندیوشاپور» نام برده شده است. شهر بیشاپور مرکز ایالت و کوره اردشیرخوره بوده است. بیشاپور تا قرن هفتم هجری آباد و مسکونی بوده‌است و پس از آن ویران شده‌است. بیشاپور گنجینه‌ای از آثار ارزشمند ساسانی مانند معبد آناهیتا را در خود جای داده است.
تنگ چوگان
محور باستانی ساسانی – تنگ چوگان بیشاپور ، کازرون
تنگ چوگان ششمین اثر « محور باستانی ساسانی » است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. این تنگه در نزدیکی شهر بیشاپور در کازرون است و رود شاپور از میان آن سرچشمه می‌گیرد. سنگ نگاره‌های نقش برجسته شاهان ساسانی که در اطراف آن دیده می‌شود، شبیه نقش رستم و بیستون بوده و بعضی از آنها منحصر بفرد هستند.
تنگ چوگان محل بازی سنتی چوگان، توسط شاهان ساسانی بوده است و غار پر آوازه شاپور و تندیس (پیکره سنگی) زیبای شاپور در میان دیوارهای غربی آن واقع شده است. سه روستای تنگ چوگان سفلی، علیا و وسطی به همراه باغها و کشتزارهایی در پهنه‌ای میان دو کوه در برگیرنده تنگ چوگان قرار دارند.
غار شاپور
محور باستانی ساسانی – غار شاپور بیشاپور ، کازرون
غار شاپور هفتمین اثر « محور باستانی ساسانی » است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. این غار در انتهای تنگ چوگان و در ۴ کیلومتری شهر بیشاپور در شهرستان کازرون مهمترین پایتخت ساسانیان در ارتفاع حدود ۸۰۰ متری از سطح زمین قرار دارد و دهانهٔ آن حدود ۳۰ متر می‌باشد. در دهانهٔ این غار مجسمهٔ شاپور قرار گرفته و به همین دلیل این غار به نام شاپور معروف شده است. مجسمهٔ شاپور از یک ستون چکیده غول‌پیکر که در این غار وجود داشته تراشیده شده و با وجود گذشت ۱۷۰۰ سال همچنان پابرجا می‌باشد. این مجسمه سنگی تنها مجسمهٔ باقی‌مانده از دوران باستان است که حدود ۷ متر ارتفاع دارد. بعد از گذشت سال‌ها کماکان سر این مجسمه سالم می‌باشد ولی دو دست آن شکسته‌اند. در سال ۱۳۳۶ مجسمه واژگون شده بود که توسط ارتش در جای خود قرار داده شد. این سنگ تراشیده، شاپور به صورت ایستاده نشان می‌دهد.
کاخ ساسانی سروستان
محور باستانی ساسانی – کاخ ساسانی سروستان
مجموعه کاخ ساسانی سروستان هشتمین اثر « محور باستانی ساسانی » است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. این مجموعه در استان فارس و در ۹ کیلومتری جنوب شهر سروستان در شهرستان سروستان و محله تزنگ قرار داشته و کل مجموعه ۲۵ هکتار وسعت دارد. این کاخ در زمان بهرام گور ساسانی ساخته شده که بوسیله مهر نرسی ، وزیر معروف او که صدرات یزدگرد اول و یزدگرد دوم را نیز عهده‌دار بوده ساخته شده‌است.
این کاخ از سنگ و گچ ساخته شده و ایوانی مربع شکل بخش مرکزی آن را تشکیل می‌دهد و دارای ۱۳ متر طول ، ۱۳ متر عرض و ۱۸ متر ارتفاع دارد. همچنین در محوطه مرکزی و حیاط دارای گنبد می‌باشد.
این بنا شبیه کاخ فیروزآباد و کوچکتر از آن است و طاق‌های گنبدی آن با آجر ساخته شده است. در ساخت این بنا که از با شکوه‌ترین کاخ‌های دوره ساسانی است، نسبت به بناهای دیگر این دوره، از معماری و پلان پیچیده و کامل‌تری استفاده شده است.
استان فارس ، بیشترین آثار ثبت شده ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو
پیش از این سه اثر جهانی از استان فارس در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو به ثبت رسیده‌اند:
- محوطه‌ی تاریخی «تخت‌جمشید» ، در سال ۱۳۵۸ ، به شماره ثبت ۱۱۴
- محوطه‌ی تاریخی «پاسارگاد» در سال ۱۳۹۰ به شماره ۱۱۰۶
- باغ جهانی ارم یکی از ۹ باغ قرار گرفته در پرونده‌ی زنجیره‌ای باغ‌های ایرانی در سال ۱۳۹۰ به شماره ۱۳۷۲
به همین خاطر، محور باستانی ساسانی عنوان چهارمین اثر ثبت جهانی استان فارس را به خود اختصاص داده است. لذا می‌توان گفت استان فارس پنجمین پرونده‌ی تاریخی خود را با موفقیت در سازمان آموزشی، علمی، فرهنگی ملل متحد «یونسکو» به ثبت رساند.
چهل و دومین اجلاس میراث جهانی یونسکو از سوم تیر ماه در منامه بحرین کار خود را آغاز کرده و قرار است تا ۱۳ تیر پرونده‌های ارائه شده از سوی کشورهای عضو یونسکو را بررسی کند.
منبع: خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)
