کریم ساعی ، پدر جنگلبانی ایران

پدر جنگلبانی ایران ، عنوانی است که به سبب سالها تلاش کریم ساعی، به ایشان داده شده است. از خدمات ساعی می توان به کاشت چنارهای خیابان ولیعصر، تأسیس پارک ساعی و سازمان جنگل بانی و گنجاندن رشته جنگل بانی در رشته های دانشگاهی اشاره کرد. کریم ساعی در سال ۱۳۳۱ هنگام بازگشت از شیراز به تهران در اثر سانحه سقوط هواپیما کشته شد.

 

کریم ساعی ، پدر جنگلبانی ایران

کریم ساعی در سال ۱۲۸۹ در مشهد بذنیا آمد. او نخستین کسی بود که بدلیل اینکه دغدغه جنگل‌کاری و توسعه فضای سبز تهران را داشت، تلاش های بسیاری را در این زمینه صورت داده است. تأسیس رشته جنگلداری در ایران، پایه‌گذاری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ایران و بنیان گذاری بوستان ساعی و کاشت درختان خیابان ولیعصر از جمله خدمات ایشان است. کریم ساعی در سال ۱۳۳۱ هنگام بازگشت از شیراز به تهران در اثر سانحه سقوط هواپیما کشته شد.

 

زندگینامه میرزا کریم‌خان ساعی

کریم ساعی در سال ۱۲۸۹ خورشیدی در مشهد به دنیا آمد. پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و پایان متوسطه در زادگاهش، به مدرسه عالی فلاحت دانشگاه تهران، واقع در کرج وارد شد و در سال ۱۳۱۰ خورشیدی با درجه مهندسی فارغ‌التحصیل گردید.

«میرزا کریم‌خان ساعی» با قبولی در چهارمین دوره اعزام محصلین به خارج از کشور، به مونپلیه (Montpellier) فرانسه اعزام گردید. پس دو سال تحصیل در انستیتو اگرونومیک فرانسه (Institut national de la recherche Agronomique)، با درجه ممتاز فارغ‌التحصیل شد. به سبب اینکه در همان سال‌های تحصیل در فرانسه موفقیت‌های پی‌درپی را کسب کرد، مجله روودوبوآ (Revue de bois) با چاپ عکس و زندگینامه‌اش، او را یکی از نوابغ و نوادر علمی معرفی نمود. پس از آن ساعی به آمریکا اعزام شد و در سال ۱۳۱۶ فوق لیسانس خود را در همین رشته از دانشگاه برکلی کالیفرنیا اخذ کرد.

در همان سال و پس از بازگشت به ایران، در اداره کل کشاورزی استخدام شد. نخستین اقدام ایشان تأسیس « تشکیلات جنگلبانی ایران » در اداره کل فلاحت، در بخشی به نام دایره جنگل بود. ایشان کار خود را با یک کارمند و یک میز و دو صندلی آغاز کرد. یکسال بعد و در سال ۱۳۱۷ «ریاست دایره جنگل» را به عهده گرفت و پس از آن در سال ۱۳۱۹ خورشیدی، موفق شد، «اداره جنگلبانی» را  بنیان گذاری کند. اما به همین‌جا بسنده نکرد و گزارشی درخصوص لزوم ایجاد تشکیلات جنگلبانی نوشته و آن را به وسیله شخصی به نام رام که رئیس کل وقت کشاورزی بود، به اطلاع رضاشاه پهلوی رساند.

در نیمه دوم سال ۱۳۲۰ خورشیدی اداره کل کشاورزی به «وزارت کشاورزی» و در سال ۱۳۲۱ خورشیدی اداره جنگلبانی به « اداره کل جنگل‌ها » تبدیل شد. در همین راستا سازمان منطقه‌ای جنگل‌بانی در گیلان، تنکابن، مازندران و گرگان، زیر نظر روسای ادارات کشاورزی شروع به کار کرد.

در همان سال با همراهی جمعی از همکاران و یارانش، قوانین و مقررات جنگل را تدوین کرده، آن را به تصویب مجلس آن زمان رساندند. ریاست او بر اداره جنگلبانی دوام چندانی نداشت، زیرا سواستفاده‌کنندگان و غارتگران منابع طبیعی که از تدوین مقررات و قانون جنگل ناراحت بودند، با تشکیل پرونده‌ای ، او را روانه دیوان کیفری و از کار برکنار کردند.

در سال ۱۳۲۱ خورشیدی به پیشنهاد او و پشتیبانی دکتر احمدحسین عدل، رئیس وقت دانشکده کشاورزی کرج، رشته جنگل را تأسیس کرد و خود او به عنوان مدرس مشغول به تدریس این رشته در دانشگاه تهران شد. پس از انتقال دانشکده کشاورزی از فلاحت به دانشگاه تهران در سال ۱۳۲۴، رشته جنگل توسعه بیشتری پیدا کرد.

در سال ۱۳۲۵ او به همراه دکتر تقی بهرامی و مهندس منصور عطائی، به عضویت شورای دانشکده کشاورزی درآمد و با عنوان استاد جنگل و مراتع به آموزش دانشجویان پرداخت. در آن سال اعضای هیئت علمی دانشکده کشاورزی بیست و هفت نفر بودند، این درحالی است که این تعداد در سال ۱۳۵۵ به ۱۲۳ نفر افزایش یافت.

سرانجام در روز پنجشنبه چهارم دی ۱۳۳۱ خورشیدی، کریم ساعی در راه بازگشت از یک مأموریت پژوهشی از شیراز به تهران در اثر سقوط هواپیمای مسافربری شرکت هواپیمایی ایران نزدیک فرودگاه مهرآباد جان خود را از دست داد. در این سانحه بیست و چهار تن از سرنشینان هواپیما کشته شدند. این خبر را روزنامه کیهان در صفحه اول خود چاپ کرد.

روزنامه اطلاعات نیز این حادثه را «بزرگترین سانحه تاثرآور هواپیمایی در ایران» نامید و در صفحه هفت خود پس از شرح مختصری از زندگی و خدمات کریم ساعی نوشت: «تشییع جنازه شادروان مهندس کریم ساعی فردا، یکشنبه هفت دی ماه ۱۳۳۱ ساعت نه صبح از مسجد مجد تا چهارراه پهلوی (ولیعصر) بر روی دوش و از آن جا با اتوبوس تا دانشکده کشاورزی کرج خواهد بود. بنا بر وصیت کریم ساعی، او را در دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران به خاک سپردند.

 

 

خدمات و افتخارات

ایشان با انتشار جلد دوم کتاب « جنگل شناسی » خود در سال ۱۳۲۹، آن را به کتاب مرجعی برای اطلاعات علمی جنگلبانان کشور تبدیل کرد. در همین سال « پارک ساعی تهران » را به صورت یک پارک جنگلی بنا گذاشت. همچنبن « چنارهای سر به فلک کشیده خیابان ولیعصر » از آثار ماندگار اوست. او معتقد بود تا چند سال آینده مناطق مسکونی و صنعتی توسعه پیدا می‌کنند و این درختان به منزله ریه‌های شهر آلوده، ایفای نقش خواهند کرد. او اولین کسی بود که به توسعه فضای سبز شهری در تهران پرداخت و به کشت گونه‌های عرعر، سرو، کاج، چنار در تهران و اطراف آن همت گماشت.

شروع تدریس رشته « جنگل‌شناسی » برای اولین بار توسط ایشان در دانشکده کشاورزی کرج آغاز بود. کریم ساعی همچنین خشت اولیه آزمایشگاه جنگل و چوب‌شناسی را بنا نهاد. او اولین فردی بود که برای شناسایی و طبقه‌بندی جنگل‌های ایران به سفرهای علمی مختلفی در سراسر نقاط کشور پرداخت و مساحت جنگل‌های ایران را در آن زمان ۱۸ میلیون هکتار ارزیابی کرد.

یکی دیگر از خدمات پر ارزش ساعی، سازماندهی « اداره جنگلبانی کشور » بود. او برای نخستین بار قانون جنگلبانی و جنگل‌داری را به تصویب رساند و توانست جنگل‌های ایران را از تاراج متجاوزان نجات دهد. پس از آن کلاس‌های تخصصی آموزش عالی جنگل را دایر کرد تا کادر متخصص در امور جنگلبانی و جنگل‌داری تربیت کند. او بانی جنگلبانی نوین ایران، پایه‌گذار جنگل‌ها و مراتع کشور است.

 

کتابها و آثار

• انتشار نشریه‌ای به نام «شمه‌ای دربارهٔ جنگل‌های ایران» ؛ در سال ۱۳۲۱
• چاپ جلد اول کتاب « جنگل‌شناسی» ؛ در سال ۱۳۲۷
• چاپ جلد دوم کتاب « جنگل‌شناسی» به عنوان که اولین کتاب جنگل‌شناسی در ایران؛ در سال ۱۳۲۹
• چاپ « خبرنامه بنگاه جنگل » در پانزدهم آذر ۱۳۲۸ به عنوان نشریه مخصوص کارکنان بنگاه جنگل‌ها که اولین نشریه ایرانی در زمینه منابع طبیعی بود. این نشریه پس از سالیان دراز هنوز با نام « فصلنامه جنگل و مرتع » به حیات خود ادامه می‌دهد.